12 Kasım 2012’de kabul edilen Büyükşehir Yasası ile mahalleye dönüştürülen köylerin, kırsal mahalle (köy) statüsüne dönüşünün yolunu açan yasa değişikliği Resmî Gazete’de yayınlanan 7254 Sayılı Torba Yasa'daki düzenlemeyle yapılmıştı.

Büyükşehir ilan edilen illerde mahalleye dönüştürülen köy ve belde yerleşimleri, bağlı oldukları ilçe belediyesinin teklifi ve büyükşehir belediye meclisinin onayı ile kırsal mahalle (köy) statüsü kazanabilmelerinin yolunu açan değişikliğin akabinde ilçemizde şu ana kadar 20 mahalle kırsal mahalle statüsü alma istemiyle Akçaabat Belediyesi’ne başvuruda bulundu. Peki Kırsal mahalle avantajlı mı. İşte Miargem tarafında kaleme alınan kırsal mahalle raporu.

KIRSAL MAHALLE VE KIRSAL YERLEŞİK ALAN İLANININ VATANDAŞA AVANTAJLARI

Bilindiği üzere, 2012 yılında 6360 sayılı Kanunla mevcut 16 büyükşehir belediyesine yeni 14 il daha büyükşehir yapılarak eklenmiş ve büyükşehir belediyelerinin sayısı 30’a çıkarılmıştır.  Bu düzenleme ile büyükşehir belediyelerinin sınırları tüm il sınırlarını, mülki sınırları, kapsayacak hale getirilmiş, bunun doğal sonucu olarak da büyükşehir olan bu illerin tamamındaki belde ve köylerin tüzel kişiliği kaldırılarak mahalleye dönüştürülmüştür.

Bu şekilde tüzel kişiliği kaldırılarak mahalleye dönüştürülen köylerde, uygulanan çeşitli vergi ve harçlar için 2019 yılı sonuna kadar muafiyetler ve bu alanlarda yaşayanlara gelir vergisi istisnası tanınmıştır. Daha sonra, köyden mahalleye dönüşen bu yerlerde uygulanan muafiyet ve istisnaların süresi 7159 sayılı Kanunla 31.12.2022 tarihine kadar uzatılmıştır.

Mevzuatta yapılan bu değişiklikler, 6360 sayılı Kanun kapsamında tüzel kişiliği sona erdirilen köy ve beldelerin sorunlarını kesin olarak çözmemiş ayrıca bunlar arasında yerel şartlar gözetilerek herhangi bir ayrıma gidilememiştir.

Yapılan bu düzenlemeler geçici nitelik taşıdığından, bu yerleşimlerde yaşayan vatandaşlar için avantaj sağlayacak yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Bunlardan bir tanesi Büyükşehir Belediyesi Kanunu kapsamında ilan edilecek “Kırsal Mahalle” ve İmar Kanunu’na göre ilan edilecek “Kırsal Yerleşik Alan” uygulamalarına yönelik düzenlemelerdir.

İşbu Rapor, kırsal mahalle ve kırsal yerleşik alan uygulamalarının vatandaş açısından avantajları ve ilan süreçlerini ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır.

2. Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan İlanı

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Ek Madde 3 hükümlerine göre; ilgili ilçe belediye meclisi, köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşerek tüzel kişiliğini kaybeden mahalle ya da mahalleler hakkında “kırsal mahalle” niteliği taşıdığına dair teklif kararı alarak bu mahallelerin kırsal mahalle olarak belirlenmesi için büyükşehir belediyesine gönderecektir. İlçe belediyesinin teklif kararı üzerine büyükşehir belediye meclisinin 90 gün içinde bahsi geçen alanın “kırsal mahalle” olması hakkında aynen kabul; değiştirerek kabulü ya da teklifin reddi şeklinde karar alması gerekmektedir. Mahallenin bir bölümü için bu hüküm çerçevesinde karar alınmak istenmesi durumunda, alanın en az on bin metrekare olması gerekir. Bu durumda kırsal yerleşik alan kararı alınacaktır.

3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinin “ğ” fıkrası kapsamında kırsal yerleşim özelliği devam eden alan belirlemesinde de yetki yine büyükşehir belediye meclisine aittir. Bunun nasıl yapılacağına ilişkin bir prosedür ön görülmemiş olmakla birlikte yukarıda yer verilen Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun hükümlerinde yer alan yönteme uygun olarak “kırsal yerleşim özelliği devam eden alan” kararı alınabilir.

3. Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan İlanının Sonuçları

6360 sayılı Kanun ile büyükşehir statüsü alan ya da mevcut büyükşehirlerde, büyükşehir belediyesi sınırı il mülki sınırı olduğundan, bu illerde, “kırsal yerleşim özelliği” devam eden yani eski statüsüyle “köy” niteliğinde olan bir çok yerleşim mevcuttur.

Büyükşehir kapsamında olmasına karşın sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı olan alanlarda çeşitli muafiyet ve indirimler uygulanarak bu alanlarda yaşayan vatandaşların mağduriyetlerini ortadan kaldırmak amacıyla Büyükşehir Belediyesi ve İmar Kanunlarında yukarıda izah edildiği üzere çeşitli düzenlemeler yapılmış ve kırsal yerleşim özelliği devam eden yerlerde yaşayan vatandaşlara bir takım kolaylıklar sağlanmıştır.

3.1. Kırsal Yerleşik Alan

3194 sayılı İmar Kanunu’na göre, büyükşehir belediyesi sınırının il sınırı olması nedeniyle mahalleye dönüşen ve nüfusu 5.000’in altında kalan yerlerin kırsal yerleşim özelliğinin devam ettiğine karar verilen alanlarda büyükşehir belediye meclisince aksine bir karar alınmadıkça, uygulama imar planı yapılıncaya kadar;

Yapılacak konut, entegre tesis niteliğinde olmayan ve imar planı gerektirmeyen tarım ve hayvancılık amaçlı yapılar ile mahallede oturanların ihtiyaçlarını karşılayacak bakkal, manav, berber, köy fırını, kahvehane, lokanta, tanıtım ve teşhir büfeleri ve mahalle halkı tarafından kurulan ve işletilen kooperatiflerin işletme binası gibi yapılar için yapı ruhsatı aranmayacaktır.

3.2. Kırsal Mahalle

Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde ise, bilanço esasına göre defter tutan mükellefler hariç;

– Gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler ile mesken amaçlı kullanılan binalar ve zirai istihsalde kullanılan bina, arsa ve araziler emlak vergisinden muaftır.

– Ticari, sınai ve turistik faaliyetlerde kullanılan bina, arsa ve araziler için ise emlak vergisi %50 indirimli uygulanır.

– 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca alınması gereken vergi, harç ve harcamalara katılma payları %50 indirimli uygulanır; bina inşaat harcı ile imarla ilgili harçlar hiç alınmaz.

– İçme ve kullanma suları için alınacak ücret en düşük tarifenin işyerleri için %50’sini, konutlar için %25’ini geçmeyecek şekilde belirlenir.

4. Değerlendirme ve Öneriler

Esasında, tam sonuç alınabilmesi ve amacın hasıl olabilmesi için, iki kavramın birlikte değerlendirilmesi uygun olacaktır. Diğer bir ifade ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda yer alan kırsal mahalle ve 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8/ğ maddesinde yer alan kırsal yerleşim özelliğinin devam eden alanları birlikte değerlendirmek gerekecektir.

Aksi takdirde aynı alanın bir kanuna göre kırsal yerleşim özelliğinin olduğu; diğer kanuna göre olmadığı gibi çelişkili bir durum ortaya çıkacaktır.

Yukarıdaki mevzuat hükümleri çerçevesinde, mali avantajları nedeniyle, vatandaşlar tarafından kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilanı için yoğun bir talep olacağı açıktır. Bu nedenle ilçe ve büyükşehir belediyelerinin bir araya gelerek, kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilanı için somut ve objektif kriterler belirlemesi, gelen tekliflerin bu kriterler çerçevesinde değerlendirilmesi uygun olacaktır. Aksi takdirde, yani taleplerin sübjektif ve soyut kriterler ile değerlendirilmesi ve yerel siyasete konu edilmesi durumunda hem benzer nitelikte olan yerleşim yerleri açısından eşitlik ilkesine aykırı bir durum ortaya çıkacak hem de içinde bulunduğumuz pandemi döneminde ekonomik yönden problem yaşayan yerel yönetimlerimiz bir de bu mevzuat hükmünün amacına hizmet etmeyecek şekilde kullanımı ile mali yönden olumsuz etkileneceklerdir.

Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilanı için somut ve objektif kritere örnek olarak; ilanın yapılacağı alanda yaşayan nüfus için kişi başına düşen gelir; bu alanda ikamet edenlerden sosyal yardım alanların, bu alanda yaşayan toplam nüfusa oranı; alandaki işsizlik oranı vb. ekonomik kriterler ile ilçe merkezine uzaklık verilebilir.

Bu kriterlerin belirlenerek ilan edilmesi ve yapılan başvuruların bu kapsamda değerlendirilmesi, yerel siyasi baskı ve talepleri önemli ölçüde önleyecek ve disipline edecektir.

Aksi takdirde, örneğin büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyesinin farklı siyasi partilerden olması durumunda, şayet yukarıdaki örnekte yer alan kriterler de belirlenmemiş ise, ilçe belediyesi bu kapsamdaki tüm alanlar için büyükşehir belediyesine talep kararını gönderip, kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilanı uygun görülmeyen alanlarda yaşayan vatandaşlara; “biz talep ettik ancak büyükşehir belediyesi bunu kabul etmedi” şeklinde açıklama yapması ya da büyükşehir belediyesinin benzer saik ve amaçlarla, kendisine gönderilen talepleri özellikle değiştirerek onaylama yetkisine dayanarak oy dağılımına göre karar alması halinde bu kanun değişikliği amacına ulaşmayacağı gibi, bunun vatandaşlar arasında da eşitlik ilkesine aykırılık nedeniyle olumsuz yansımaları olacaktır.

Yerel siyasi etkilerle, köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşerek tüzel kişiliğini kaybeden her mahalle hakkında bu kararın alınması, ekonomik zorluklar içinde olan belediyelerimizin bu manada daha da sıkıntılı bir döneme girmesine neden olacağı gibi, siyasi ayrımlar yapılarak alınan kararlar da vatandaşın belediye idaresine olan güvenini zedeleyecektir.

Sonuç olarak, kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde yukarıda bahsedilen ekonomik avantajlar elde edileceğinden, ilçe ve büyükşehir belediyelerinin bir araya gelerek, kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilanı için somut ve objektif kriterler belirlemesi yerinde olacaktır.